نقش خانواده درتربیت فرزندان
نقش خانواده درتربیت فرزندان
آیا تاکنون ب هطور جّدی به این موضوع اندیشید هاید که فرزند شما چه رفتار و چه ویژگی های شخصیتی خواهد داشت؟ مطمئناً شما همانند سایر پدران و مادران بارها فکر کرده اید و هزاران آرزو و امید به ذهنتان خطور کرده است؛ گاهی احساس غرور را تجربه کرده ايد و گاهی نگرانی وجودتان را فراگرفته است. امروزه در سایة تحقیقات گسترده، مشخّص شده است که تعامل وراثت و محیط، چگونگی رشد هر انسانی را تع یین میک‌ند؛ به عبار تدیگر رفتار هر فردی تحت تأثیر ساختارهای ژنت کیی، محیط قبل از تولد و ضمن تولد، و محیط بعد از تولد )خانواده، همسایگان، محلّ زندگی، جامعه، فرد، خرده فرهن گها و…( است. محیطی که در آن کودکان رشد میکنند، همانند وراثت ژنت کیی بسیار پیچیده است. خانواده اوّلین و مهم ترین نهاد برای رشد و پرورش محسوب می شود. رفتار هر عضو خانواده بر رفتار دیگر اعضا تأثیر دارد و سیستم خانواده کی سیستم پویا است و دائماً با رویدادهای تازه، تغ ییرات رشدی اعضای خانواده و تغ ییرات اجتماعی سازگار می شود. امّا علی رغم این تغ ییرات می توان ویژگ یهای باثباتی را در عم لكرد خانواد هها یافت که نحوة رفتار والدین با فرزندان و ارتباط خواهران و برادران را با کیدیگر تع یین میکنند. علاو هبر آن ارزش ها، باورها، انتظارات و آيین و رسوم فرهنگی هم بر تمامی جنب ههای زندگی روزمره تأثیر می گذارند. بدیهی است در دنیای پیچید های که زندگی میک‌نیم رشد و پرورش مطلوب به سیاس تهای دول تها هم )ب هویژه برنام ههای رشد اجتماعی فرهنگی( بستگی دارد. برنامه های مؤثر اجتماعی تحت تأثیر عوامل متعدّدی قرار می گیرند، مثل ارزش های فرهنگی و دینی، منابع اقتصادی کشور، سازما نها و افرادی که برای ارتقاي سطح زندگی شهروندان اقدامات مفيد و مؤثري انجام مي دهند. هما نطور که گفته شد، گرچه علاو هبر خانواده، عوامل دیگری هم در رشد سالم و به هنجار کودکان تأثیر می گذارند و روش های تربیتی و نحوة رفتار والدین هم شدیداً تحت تأثیر این عوامل قرار می گیرند، ولی به دلیل گستردگی موضوع و نيز به دليل اي نكه وقتی کودک مؤدّب و سازگار است و یا حتّي ضعیف، عصبی و خلافک‌ار است، والدین مسئول شناخته م یشوند، لذا در مقالة حاضر به تأثیر رفتار والدین و فضای خانواده بر خصوصیات و رفتارهای کودکان پرداخته می شود. تقریباً همة والدین از اين كه فرزندان شان چگونه باشند، کی تصویر آرمانی می سازند و برای سوق دادن کودک به سوی این هدف )تصویر آرمانی( روش های زیادی را مورد آزمایش قرار می دهند؛ فرزندان خود را تشویق یا تنبیه میکنند، برای کودکان شان سرمشق و الگو ارائه می دهند، انتظارات و باورهای خودشان را توضیح م یدهند و سعی میکنند فرزندان شان را به مراکز آموزشی و تربیتی خاصّ بسپارند و برای آنها دوستانی انتخاب کنند که با اهداف و ارزش های آنها هماهنگ باشند.
روش ها و سبک های فرزندپروری
نقش خانواده درتربیت فرزندان اوّلین تماس کودک در محیط با والدین است. والدین برای نوزاد منبع آرامش، محبّت، تغذیه و مراقبت هستند. روان شناسان و متخصّصان تعلیم و تربیت سال ها است )حداقل ب هصورت علمی از حدود کی قرن پیش( علاقه مند به این موضوع هستند که چگونه والدین بر رشد اجتماعی و توانای یهای مفید و مؤثر کودکان تأثیر می گذارند؟ یکی از مه مترین رو کیردها در این زمینه، مطالعة سبک فرزندپروی والدین و پیامدهای رفتاری آن بر کودکان است. سبک فرزندپروری فعالیت پیچید های است که رفتارهای خاصّ فراوانی را شامل می شود و هر کی از این رفتارها به تنهایی و یا همراه با سایر رفتارها پیامدهایی برای کودکان خواهد داشت، گرچه رفتارهای فرزندپروری خاصّی مثل کت کزدن و دادزدن سر کودک بر رشد بچه ها تأثیر دارند، امّا فقط توجّه کردن به کی رفتار معین والدین به تنهایی گمراهک‌ننده خواهد بود. بسیاری از محقّقین ذکر کرده اند که یکی عمل و اقدام خاصّ برای پیش بینی سلامت و سازگاری کودکان اهمّيّت کمتری از الگوهای گستردة فرزندپروری دارد، لذا پژوهش گران سعی کرده اند الگوهای گستردة فرزندپروری را توصیف نمایند
فرزندپروری آسان گیر
والدین آسان گير صرفاً پذیرا هستند ولی هیچ درخواست و توقّعی از فرزند ندارند و از هر نوع اعمال کنترلی بر کودک خودداری میکنند. این والدین درحالیک‌ه فرزندان رشد کافی نکرد هاند و هنوز توانایی تصمی مگیری در بسیاری از امور را ندارند، به آنها اجازه م یدهند که در هر سنّی، خودشان تصمیم بگیرند و حتّي تصمیماتی بگیرند که مستلزم کسب تجربه و دانش هستند و فرزندان شان هنوز به آنها دست نیافته اند. به فرزندان اجازه میدهند هر وقت و هر چه دوست دارند بخورند و هر ساعتی خواستند و به هر میزانی که می خواهند بخوابند و تلویزیون تماشا کنند و یا بیرون از خانه بمانند. ب هطور کلّی بامریند معتقد است که کی پدر يا مادر آسان گیر همیشه در تلاش است که همسو با تکان هها، درخواست ها، اعمال و امیال کودک رفتار کند و هیچ توقّعی از کودک برای انجام کارهای منزل و رفتار مناسب ندارد و در ذهن کودک تصویری از خود ایجاد میک‌ند که کودک او را تنها منبع خدمات می داند که هرگاه بخواهد می تواند از این منبع استفاده کند و نه به عنوان عاملی توانا و فعّال که مسئول شکل دادن و یا تغییر رفتار فعلی یا رفتار آتی کودک است. کودکان والدین آسان گیر، از اتّکاي به خود، خودکنترلی و استقلال رأی اندکی برخوردارند، کودکان ناپخت هاي هستند و در روب هرو شدن با ناملایمات رفتار نامناسب و کودکانه ای دارند.
نقش پدر ومادر و مسئوليت آنان در پرورش جسم و روان فرزندان و انتخاب شيوه ی برای تربيت فرزند بسیار مهم است امام سجاد خطاب به والدين می فرمايند: حق فرزندت بر تو آن است که بدانی او از توست و رفتار نیک و بدش در این دنیا با شیوه ی تربیت تو پیوند دارد و به دلیل مسئولیتی که برای تربیت فرزندان داری، موظف هستی که او را خوب و شایسته تربیت کنی و به جانب پروردگارش رهنمون باشی. به او کمک کن تا در ارتباط با تو و خودش، از خداوند فرمان برد! همچنین توجه داشته باش که اگر او را به شایستگی تربیت کنی، پاداش آن را خواهی یافت و چنانچه در تربیت او سهل انگاری نمایی، مورد عقوبت خداوند قرار خواهی گرفت! خانه، نخستين و بادوام ترين عامل رشد شخصيت افراد خانواده است و نفوذ پدر ومادر بر فرزندان تنها به جنبه های ارثی محدود نمی شود، بلكه در رشد تمام ابعاد وجودی آنها نقش تعيين كننده ای دارد. فرزندان به وسيله ی خانواده با دنيای خارج آشنا می شوند و طرز معاشرت و روابط اجتماعی با ديگران را می آموزند و راه و رسم زندگی، اخلاق و فلسفه ی اجتماعی و آداب و رسوم آن را فرا می گيرند.
